İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Faaliyetleri Nelerdir?
Tarihsel Arka Plan
19. yüzyılın sonlarında, Osmanlı İmparatorluğu büyük yapısal sorunlarla karşı karşıyaydı: merkezi otoritenin zayıflaması, borçlanma, milliyetçi hareketlerin artışı ve Batı baskısı… Bu bağlamda, 2 Haziran 1889 tarihinde dört tıp öğrencisi — İbrahim Temo, Abdullah Cevdet, İshak Sükûtî ve Mehmed Reşid — “İttihâd‑ı Osmânî” adıyla bir öğrenci cemiyeti kurdular. [1] Daha sonra bu yapı, yurtdışında muhalif basın, gizli örgüt çalışmaları ve siyasi faaliyetler aracılığıyla dönüşerek “Committee of Union and Progress” (CUP) olarak tanındı. [2] Bu tarihsel zemin, örgütün faaliyet alanlarının şekillenmesine imkân tanıdı.
Faaliyet Alanları
1. Yurtdışı Örgütlenme ve Basınfaaliyetleri
İttihat ve Terakki, Osmanlı sınırlarının ötesinde de teşkilatlanmıştı. Paris, Cenevre, Kahire gibi şehirlerde şubeler açıldı. [3] Örneğin, Paris’te Meşveret dergisi 1 Aralık 1895’te yayına başladı ve örgütün ideolojik yayın organı olarak işlev gördü. [4] Bu sayede fikir yayılımı, genç Osmanlı subay ve öğrenciler arasında etkili oldu.
2. Siyasi Baskı, Kamu Yönetimi ve İktidar Uygulamaları
1908’deki II. Meşrutiyet’in ilanı ve ardından gelen dönemde İttihat ve Terakki, hükümet üzerinde ciddi etkiler kazandı. [5] 1913 Bab‑ı Ali Baskını gibi olaylarla bir tür paralel iktidar kurdu. [6] İktidarını sadece seçim ve bürokrasi aracılığıyla değil, zamanla devlet aygıtlarının içine nüfuz ederek pekiştirdi.
3. Modernleşme, Eğitim, İktisat Politikaları
Cemiyet, Osmanlı’nın geriliğini aşabilmesi için eğitim reformlarını, iktisadî kalkınmayı ve devletin merkeziyetçi denetimini ön plana çıkardı. [7] Örneğin “milli iktisat” yaklaşımıyla Müslüman, özellikle Türk unsuruna yönelik ekonomik teşvikler gündeme geldi. [7] Eğitim alanında, halkın ve ordunun modernleşmesi için yeni okullar açılmasına, devşirme ve yabancı etkilerin sınırlanmasına çalışıldı.
4. Ulus / Millet Politikaları ve Kimlik İnşası
Osmanlıcılık, Türkçülük ve İttihad‑ı İslam gibi üç akımı eş zamanlı yürütüldü. [8] Bu sayede, imparatorluk çok uluslu yapısını korumak isteyen bir anlayışla, Türk unsurunu güçlendirmeyi de hedef aldı. Bu durum, hem devletin birliği hem de yeni siyasal kimliklerin inşası açısından önem taşıdı.
Günümüzdeki Akademik Tartışmalar
Akademik çalışmalar, İttihat ve Terakki’nin faaliyetlerini hâlâ tartışıyor. Bazı araştırmacılar, örgütün modern Türkiye Cumhuriyeti’ndeki tek parti geleneklerinin proto‑tipi olduğunu vurguluyor. [7] Diğer taraftan, tarihçiler örgütün baskıcı yönlerini, özellikle azınlıklarla ilişkilerde uyguladığı şiddet politikalarını eleştiriyor. Ayrıca faaliyetlerin ne ölçüde “modernleşme” ile “otoriterleşme” arasında kaldığı da yoğun tartışma konusu. [9] Yani örgüt hem modernleşme için bir araç hem de merkezi iktidarın baskısını artıran bir güç olarak görülüyor.
Sonuç
İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin faaliyetleri; yurtdışı örgütlenmeden basına, siyasal iktidardan eğitim ve iktisat politikalarına, kimlik inşasından ulus devletin temellerine kadar geniş bir yelpazede yer aldı. Bu faaliyetlerin bir kısmı Osmanlı’yı dönüştürmek için ileri görüşlü olarak değerlendirilirken, bir kısmı da baskı, nüfuz politikası ve tek partiî kontrol mekanizmalarını gündeme getirdi. Bizim için önemli olan, bu faaliyetlerin toplumsal, kültürel ve siyasal etkilerini birlikte görmek.
Okuyucuya bir soru bırakmak istiyorum: Sizce, İttihat ve Terakki’nin modernleşme yönündeki faaliyetleri ile otoriter yönleri arasında denge kurulabilir mi? Ve günümüzde benzer mekanizmaları farklı şekillerde görmek mümkün müdür?
—
Sources:
[1]: “İTTİHAT ve TERAKKÎ CEMİYETİ – TDV İslâm Ansiklopedisi”
[2]: “Committee of Union and Progress”
[3]: “İttihat ve Terakki Cemiyeti / Fırkası – Atatürk Ansiklopedisi”
[4]: “Meşveret”
[5]: “İttihat ve Terakki Nedir ve Neden Kurulmuştur? | ListeList.com”
[6]: “İttihat ve Terakki Cemiyeti e Faaliyetleri Üzerine Türkiye’de Yaz”
[7]: “İttihat ve Terakkî Cemiyeti – Bizim Tarih”
[8]: “İTTİHAT ve TERAKKÎ CEMİYETİ | Türk Maarif Ansiklopedisi”
[9]: “Tarih ve Tarihçi » Makale » İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Faaliyetleri …”